İÇİNDE AYAZMASI OLAN İÇKİLİ LOKANTA : KOÇO (RESTAURANT) Mey Hane

Moda Park Lokantası, diğer adıyla Koço ( restaurant ) şimdilerde Koço Meyhane , 

1930'lu yıllardan bu yana içindeki küçük Rum kilisesi ve Ayazması ile beraber. 

Aslında ; Aya Ekaterini Ayazması , faal bir kilise. Ama kiliseye girmek için meyhanenin içinden geçmek gerekiyor.

Koço’nun yan tarafındaki üzerinde AYAZMA yazan  bahçe kapısından içeri girince mutfak arkası ve işçi odalarını geçince küçük bir terasa çıkılır. Sağ tarafta Koço’nun bahçeye açılan bir kapısı vardır..İşte tam onun yanından aşağıya doğru inen merdivenlerden inince karşınıza çıkan yer ; Aya Ekaterini Kilisesi dir.

Oldukça küçük ve dar olan bu mahalin tüm duvarları mermerdir….Duvarlarda İKONA lar bulunmakta…. Ve mumlarının yakıldığı sunak…Girişin solunda duvara gömülü çeşmeden Ayazma Suyu akar… Azize Ekaterini’nin büyük ikonası da bu köşededir.

 

Bu Ayazma ‘nın kutsal günü pazartesi günleri olduğu için çoğunluk  cemaati bu günde gelir ve sabahları Kadıköy Metropolitliğinden gelen Papaz Efendi de hazır bulunuyor….Buraya gelen her dinden ziyaretçiler ( ki hemen hemen çoğunlukla kadınlar ) burada adak adayarak hastalıktan iyileşme , işle, parayla ve sağlıkla ilgili konularda dilek tutuyor, adak adıyor .

Ancak , dileğinizin kabul olması için üç pazartesi üst üste Ayazmaya gelerek mum yakılması gerekiyormuş ve gelirken bir şişe de yağ getirmek  gerekirmiş.

Dünyanın pek çok kentinde Aya Ekaterini'nin adını taşıyan kiliseler, ayazmalar var. Türkiye’de Aya Ekaterini adına açılmış tek bir kilise bulunuyor. O da Moda Burnu'ndaki Aya Ekaterini Ayazması.

Ayazma nedir :

ayazma : daha çok Rumların kutsal saydıkları kaynak, pınar ya da kuyu demektir.

Kelime kökeni "Hagia" (türkçe okunuşu ile "aya" , yani "kutsal") ve "ma" (yani su) kelimelerinin bileşiminden gelir. Hagia(z)ma ; ayazma . Kutsal Su anlamına gelir.  Eski Yunanca olan söcük ʰagíasma ἁγίασμα  "kutsama" sözcüğünden evrilmiştir. 

Z harfi ilavesi Türkçe söyleyişte kelime içerisine kaynaşmıştır…..

Kimdir Aya Ekaterini ve Ayazma nasıl ortaya çıkmış ve bugünlere gelmiştir :

Efsaneye göre, milattan sonra 294’te İskenderiye’de, aristokrat ve putlara tapan bir ailenin bir kızı olur. Dorotea adı verilen bu kız, dönemin okullarında felsefe, hitabet, şiir yazma, müzik, fizik, matematik, astronomi ve tıp dersleri okur. İsa’ya inanan Dorotea, vaftiz olur ve ‘ taçlandırılmış taç ’ anlamına gelen ‘Ekaterini’ adını alır.

Kral Maksimianus döneminde Ekaterini, İsa Peygamber’e olan bağlılığını açıklar ve kralı putlara adadığı kurbanlar nedeniyle halka şikâyet eder. Kral, Ekaterini’yi davasından vazgeçirmek için 50 hatip görevlendirir. Ekaterini kralın kendisine gönderdiği hatipleri de Hristiyan olmaya ikna eder. Kral, emrine karşı gelen ve eşini dahi etkileyen Ekaterini’nin başını kestirir.

Hristiyanlarca ; Ekariti’nin vücudunun, melekler tarafından Sina Yarımadası’nın en yüksek dağının tepesine götürüldüğüne inanılır.

Bu olaydan 3 asır sonra, Kral Jüstinyen’in bu tepede yaptırdığı manastırın rahipleri rüyalarında Aya Ekaterini’nin naaşının yerini görürler. Naaş bulunduğu yerden alınarak, daha sonra Ekateri’nin adını alacak olan manastırın ana bölümünde mermer bir lahite yerleştirilir. O günden sonra, lahitten miron (kutsal parfüm) yayıldığına ve bunun günümüze kadar gelen bir mucize olduğuna inanılacaktır.

1924 yılında İstanbul Moda ‘da bir mucize olur…Moda kıyısında Rum Balıkçılar tarafından bir kaya deliğinden fışkıran bir su bulunur. 

Rivayete göre ise ; suyun etrafında eski bir kilisenin temellerine ve Aya Ekaterina ‘nın İkonuna rastlanır. Ve bu suyun kutsal su ( ayazma ) olduğuna karar verilir.Üzerine ahşap bir bina inşaa edilerek ziyarete açılan küçük rum kilisesi ve Ayazmasına Aya Ekaterini adı verilir…

Moda Vapur İskelesi'nin hemen yanında bulunan bu ayazmanın üzerindeki bina 1934-35 yıllarında yıkılarak, yerine lokanta yapılmak üzere yeni bir bina inşa edilir. Ancak ayazma aynen korunur, 1950 yılında onarımdan geçer. Ayazmanın üstündeki bina, ilk olarak Konstantinos Koço Korontos tarafından ‘‘Moda Park Lokantası’’ adıyla bir kır kahvesi olarak hizmete açılır.

Adı bugün KOÇO MEY HANE olan Moda Park Lokantas bugün hala “ Koço” olarak biliniyor. Çünkü Mühürdar'da da bir gazinosu olan ‘‘Müsü’’ ( mösyö ) Koço ‘nun adıyla ünlüdür .  Koço, 1954’deki ölümüne kadar kır kahvesinin işletmeciliğini yapar.

Koço’nun ölümünden sonra kır kahvesini, çalışanlarından Gökçeadalı Atanaş Cano ile Stelyo Mavro devralır. Lokantaya bahçe ilavesi ile Koço artık bahçeli Lokanta olmuştur.

Kadıköy ‘ün Moda ‘nın bilinen en eski lokantası olan bu lokanta hala ayakta ve işletilmektedir.

Biz gençlerin de ’70 li yıllarda sık sık gittiğimiz KOÇO lokantası nezih bir yer olarak kalmıştır zihnimde…Zerafeti ve nezihliği garsonlarının saygılı , mezelerinin çeşitli ve leziz olmasından daha önemlisi yanınızdaki diğer masalardan sizi rahatsız edecek seviyede ses olmaması hoş bir mırıltı eşliğinde içkinizi edip sohbetinizi yapabildiğiniz bir yer olması idi benim için..

Her kesimden insanın gelip yemeğini yeyip içkisini içtiği bu mekana F.H.Dağlarca , Cemal Süreyya vb. şairler de müdavim imiş zamanında...Çıkışta önünde cevizci( Vahram ) vardı . Bazen içeriden de sipariş verilirdi kendisine..

Birisinin de dediği gibi : “ Bu mekana , kimisi demlenmeye, kimisi muhabbete, kimisi manzarayı izlemeye , kimisi de Ayazma’dan şifa bulmaya geliyor……

KADIKÖY ‘ün BAHARİYE ‘deki RUM METROPOLİTLİĞİ…..

Kadıköy Bahariye caddesi üzerindeki Süreyya Operası ‘nın önünden geçip Moda istikametine devam ederken hemen yanı sıra yer alan geniş bahçeli beyaz ahşap binanın önünden pek çoğumuz öylesine geçer gideriz…..Halbuki bu bina Kadıköy Rum Ortodoks Metropolitliği ‘ni içerisinde barındırmaktadır.

Bu bina ve Metropolitlik ise Kadıköy ‘ün tarihinin bir parçasıdır.

Kadıköy general Asım Gündüz ( Bizim BAHARİYE dediğimiz ) caddesi üzerinde bulunan Süreyya sinemasının yerinde ve yanında 1900 yılları başında Köçeoğlu ‘na  ait ikiz kâgir konağı bulunmaktaydı.1800 lü yılların ortalarında bunların hemen ilerisinde Köçeoğlu Hamamını yaptırdığı bilinir. ( Hamamın , şimdiki Mango nun olduğu binanın önünde giriş kapısı kemeri kalmıştır. )  

Bu konak , Köçeoğlu döneminde haremlik ve selamlık olarak ikiye ayrıldı.Konak içerisinde haremlik selamlık arasındaki bağlantı ise binanın orta bölümünde bulunan büyük duvardan açılan kapıdan sağlanırdı.

1908 yılında Köçeoğlu konakları satışa çıkartınca , selamlık bölümünü Süreyya Paşa ve haremlik bölümünü de Kadiköy Metropoliti 5.Yermanos satın aldı.

Süreyya Paşa satın aldığı selamlık bölümünü yıktırarak 1923-1927 yılları arasında

bügün Süreyya Operası olan  o zamanki Süreyya Sineması ve Operası ( açılış 6 Mart 1927’) nı yaptırmıştır.

Haremlik Bölümü ise Metropolit 5.Yermanos tarafından Rum Cemaatine hibe edildi ve bugüne kadar Kadıköy ve Tevabii Rum Metropolitliği olarak hizmet vermektedir.

Bu bina daha sonra 2006 yılında Kadıköy Rum Kiliseleri ve Mezarlıkları Vakfı ‘na devredilmiştir.

Şimdi de Yel değirmeni ‘li , Mimar Sn.Arif Atılgan ‘ın yazılarında bahsettiği bu binalar hakkında anlattıklarına bakalım :

“ 1906 tarihli Goad Haritalarında Köçeoğlu Hamamının biraz aşağısında, aynı arazide bir bina daha görülür. Ayrıca hemen altındaki sokağın adı Köçeoğlu Sokaktır. Görülüyor ki Köçeoğlu’nun burada da bir köşkü vardır. Köçeoğlu Köşkünün Hamamla birlikte veya Hamamdan sonra yapıldığı belli olmaktadır.

Köşk o yılların tarzıyla birbirine bitişik selamlık ve haremlik bölümleriyle ikiz olarak inşa edilmiş. Harita incelendiğinde yapının 2 katlı ve ahşap olduğu anlaşılır. Kapısının olduğu üst taraftaki bölümü Selamlık, alt taraftaki bölümü Haremliktir. 

Haritadaki notlardan 1 Bodrum + Zemin Kat + 1. Normal kat olarak bodrum hariç 2 katlı olduğu belli olmaktadır. Bina ahşap karkas sistemdedir. Dışı ahşap, iç tarafları eski usul ahşap üstü sıva (bağdadi) ile kaplanmıştır. Girişin karşısındaki merdiven ortadan yarım kat çıkmakta, iki yana uzayan sahanlığın iki tarafından üst kata iki merdivenle çıkılmaktadır. Selamlık bölümünden Haremlik bölümüne, yarım kat yükseklikteki merdiven sahanlığının ortasındaki kapıdan geçilmektedir. “

            

   1906 Goad Haritasında Köçeoğlu Köşkü (Haremlik ve Selamlık Bölümleri birlikte)

( sn.Arif Atılgan dan alıntıdır. )

  

“ Aşağıdaki haritada 1939 tarihli Pervititch Haritalarında Metropolitlik Binası ve Süreyya Sineması görünmektedir. Metropolitlik Binasının arsasının Süreyya Sinemasınınkinden biraz daha büyük olduğu görülmektedir.. Köçeoğlu Sokağının adı Kalfaoğlu olarak değiştirilmiş, Köçeoğlu Hamamı ile Metroplitiliğin arasına Nevzemin Sokak açılmıştır.”

                                        ( Harita  sn.Arif Atılgan dan alıntıdır. )

Metropolitlik Kadıköy’de çok kereler yer değiştirmiş. İlk bina Kadıköy Çarşı’daymış, bir ara Moda’daymış. Kuzguncuk ’a bile gitmiş metropolitlik.

Metropolitin Kadıköy Gazetesine yaptığı röportajdaki deyişi ile :

“ Bu tarihi konak, müze gibi bir bina. Burada ikonalar, sanat eserleri var. Ayrıca 1800’lerden kalma nadide eserlerin de aralarında bulunduğu yaklaşık 5 bin kitaplık bir kütüphane mevcutmuş. Bunlar, çoğu Rumca olan tarihi, sanatsal ve dini eserler.

Metropolit , Metropolitlik nedir ?

Constantinopolis ( İSTANBUL ) Ekümenik Patrikhanesi , 

MS. 37 yılında İsa Peygamberin havarilerinden olan Apostol Andrea tarafından kurulmuştur. MS. 451 yılında Kadıköy’de toplanan 4 ncü Ekümenik Konsül’ün kararları ile Roma Patrikhanesi ile eşit sayılmıştır. Roma İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasından sonra, Bizans İmparatorluğu içindeki Hıristiyanlar, İstanbul Ortodoks Kilisesi’ne bağlanmış ve “Doğu Kilisesi” olarak da adlandırılan Ortodoks Kilisesi, 5 nci yüzyılda Katolik Kilisesi’nden ayrılmıştır.

İstanbul’un fethini müteakip Fatih Sultan Mehmet, Constantinopolis Patriği seçilen Gennadios ’a Türk ve İslam hukuku çerçevesinde, patriğin görev ve yetkilerini gösteren, Patrikhane’ye bazı ayrıcalıklar tanıyan bir ferman çıkarmıştır. 

Fatih’ten sonra ise Osmanlı hükümdarlarının Patrikhane’ye verilen imtiyazları benimseyen fermanlar vermesi gelenek haline gelmiştir. Böylece Fener veya Ökümenik Patriklik de denilen Patrikhane ve Rum Patrikliği 'nin yasal statüsü süreklilik kazanmıştır.

Halen ,Türkiye'de resmî olarak “ Fener Rum Patrikhanesi “ , dünyada “ Constantinopolis Ekümenik Patrikhanesi “ olarak bilinir.

Metropolit : Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebinde, patrikten sonra gelen ve bir bölgenin tüm kiliselerinden sorumlu din işlerinde en yetkili makamda bulunan din adamıdır.

Metropolit, Hristiyanlıkta piskopos veya başpiskopos. Ortodoksluk'ta: Yunan Kiliselerinde Başpiskopos ile Piskopos arasında bir unvanken, Slav Kiliseleri'nde ve Antakya Patrikliğine bağlı kiliselerde Patrik ile Başpiskopos arasında bir unvandır.

Metropolitin bulunduğu ve işlerini idame ettiği kuruma da “Metropolitanlık” denir.

Türkiye’deki Ekümenik Patrik 'in ve Sen Sinod 'un (Yüce Meclis) üzerlerinde direkt otoritesi, (tayin ve azil hakkı ) olan baş episkoposluk, metropolitlik ve diğer kurumlar şunlardır:

Türkiye'de  İstanbul                                  Baş episkoposluğu         (Bartolomeos'un kendisi), Kadıköy                                 Metropolitliği,  Tarabya                                  Metropolitliği,  Adalar                                    Metropolitliği,  Gökçeada ve Bozcaada        Metropolitliği;

Kadıköy’de, bu Metropolitliğe bağlı toplam 11 kilisenin 400 kişi civarı cemaati kalmış.

( Kadıköy’de 1964 sürgünü öncesi 20 bin Rum yaşardı…“1964 ’te 13 bin Yunanistan pasaportlu kişi sınır dışı edildi. Bu sınır dışı olayı Kıbrıs ’taki olaylar sonrası oldu. 

13 bin kişi gitmiş ama onların aileleriyle birlikte iki ayda gidenlerin sayısı 50 bini bulmuş. 

O tarihlerde ilkokuldaydım ve bir sabah okula geldiğimizde bazı rum arkadaşlarımızın yokluğunu hemen farketmiştik…sonra esnaftan ve komşulardan da gidenlerin olduğunu gördük..Bir gecede Kadıköy boşalmıştı adeta..

sonradan öğrendiğimiz üzere Yunan pasoportluların 24 saatte ülkeyi terk etmesi istenmiş )

MISIR ÇARŞISINDAKİ TARİHİ MEKAN : PANDELİ

Pandeli Restaurant  Mısır Çarşısının Eminönü kapısı girişinde hemen sol tarafta dar bir menfez içinde merdivenler ile yukarı çıkılan Mısır Çarşısı kapısı kemeri üzerinde benim tabirimle “ Yemekli Vagon “ gibi hoş bir yer…Bir tarafındaki pencerelerden Eminönü , diğer tarafındaki pencerelerden Mısır Çarşısı içi gözüken kendine has otantik bir mekan….

2015 yazında Pandeli 'nin Ustası olan Cemal Bey ’in damadı  olduğunu öğrendiğim       Naşit Aydınhan ile mekanda yaptığım görüşmede kapanmak üzere olduğunu öğrenmiş oldukça üzülmüştüm bu tarihi mekan için…Benim de birkaç kez muhabbet mekanı olarak damak zevkine ve keyfine vardığım bu , oldukça tarihi mekanın kapatılacak olması üzücüydü….2016 yılında beklenen olur ve Pandeli kapanır.

Neyse ki şimdiler de müteşebbisler tarafından aynı tarz ve havada tekrar açıldığı haberleri çıktı da bu tarihi mekanı genç nesillerde görebilecek …

Pandeli, Niğdeli bir Rumdur. 1900 yıllı başında İstanbul’a göç eder ve Mercan Yokuşu’nda seyyar bir arabada piyazcılık yapmaya başlar.Daha sonraları Çukur Han ‘da bir barakada bir köfteci dükkanı açar..                                                                                                                               (( 9. yüzyıl Anadolu’nun her bir köşesinde gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının bulunduğu bir zaman dilimiydi. Bilinenin aksine, kadim şehirlerin bu eski ahalisinin her biri köşe başlarını tutmuş sarraflar gibi varlıklı kimseler değildi. Niğde’de çoban, İstanbul’da gümrük hamalı bir babanın oğlu olan Pandeli de kendi yağıyla kavrulmaya çalışan bu insanlar arasındaydı. Çocukluktan gençliğe geçişinde bulaşıkçılık, berber ve bakkal çıraklığı gibi işler yapmıştı. Bir süre Bahçekapı’da Hacı Haralambos’un lokantasında çalıştı, bir süre de Mısır Çarşısı’nın arkasındaki Mercan Yokuşu’nda seyyar bir arabada piyazcılık yaptı. İlk köfteci dükkânını Çukur Han’da açtıktan sonra dört beş kez yer değiştirdi. ))

Bu mekan da Atatürk ‘ün Kolağası olduğu dönemlerde müdavim olarak bulunmuş olması da mekana ayrı bir tarihi özellik katmaktadır..                                                                             (( 1910’lu yıllarda genç bir Kolağası olan Mustafa Kemal de Pandeli’nin köftelerini tadanlar arasında yer aldı. Asker maaşlarının sürekli aksadığı bu yıllarda, aralarında gelişen dostluk sayesinde genç zabitin para sıkıntılarını bilen Pandeli ona “Aybaşında verirsin beğumi” diyerek bir veresiye hesabı açmıştı. Yıllar sonra Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal olarak dükkânına geldiğinde hesabı ödemek isteyince yine “Aybaşında verirsin beğumi” diyerek naif bir şakayla yemekleri ikram etti. Atatürk de bu tatlı jeste aynı üslupla karşılık vererek “İşte bu yüzden seviyorum bu kafiri" demişti.)) 

Birinci Dünya Savaşı’nın İstanbul’unda, Pandeli’nin “Hamal Lokantası” na, dönemin entelektüelleri; gazeteciler, şairler, yazarlar ve politikacılar gitmeye başlar.. 

((Bedel ödeyerek, I. Dünya Savaşı’na katılmadı; 1920’lere kadar kıtlık, yokluk ve işgallerle mücadele etti. )) O yıllarda ; (( Yusuf Ziya Ortaç, Pandeli müşterilerini şöyle sıralıyordu: “Hüseyin Cahit (Yalçın), Necmeddin Molla, Orhan Seyfi (Orhon), Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmed Haşim… Şimdilere Pandeli’ye Alman profesörler dadanmışlar…” ))

(( Pandeli Lokantası 1940’lar itibariyle İstanbul’un namlı lokantaları arasına girmişti.
1950’lere gelindiğinde Celal Bayar, Adnan Menderes, Fahrettin Kerim Gökay gibi idari mülki erkândan isimler; Ağa Han, Von Papen, Venizelos, Finlandiya Kralı, İspanya Kralı gibi diplomatik konuklar Pandeli’nin müşterisi olmuştu ))

 2. Dünya Savaşının bitmesiyle kötü güler sonrası tam rahatlama sürecindeyken, bu sefer de 6-7 Eylül olayları sırasında Pandeli ’nin lokantası da yağmalanıyor. Ve Pandeli kapatma kararı alır.

Mesleği bıraktığını gazete manşetlerinden öğrenen dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakanı Adnan Menderes, meşhur ustayı ikna ediyor ve Mısır Çarşısı girişindeki üst kat mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olmak üzere “Pandeli Lokantası” na devlet emriyle tahsis edilir. Bunun üzerine Pandeli Usta, oğlu Hristo ile birlikte hem Hamal Lokantasını hem de yeni yerini işletmeye koyulur.

1958 yılında şehircilik çalışmaları esnasında Yağcılar İskelesi’ndeki lokanta yıkılınca, Mısır Çarşısı girişindeki Pandeli Lokantası bu tarihten itibaren Eminönü’ndeki geleneğin yegâne temsilcisi oluyor. 

1967 yılında Pandeli yaşama gözlerini yumunca, lokantanın işletmesini Pandeli’nin oğlu Hristo Çobanoğlu ve çocuk yaşta lokantada işe başlamış Cemal Biberci üstleniyor ve restoran günümüze kadar geliyor.

Türkiye’nin ilk turizm belgeli restoranı olan Pandeli İstanbul’a gelen dünyaca ünlü isimleri konuk eder. Türk mutfağını dünyaya tanıtan, yemeklerini sevdiren ilk restorandır da aynı zamanda.

 Pandeli 115 yıllık ( 1901 – 2016 ) tarih yolculuğunda birçok ünlü ismi ağırlamıştı. Mustafa Kemal Atatürk , Kolağası olduğu zamanlarda en çok Pandeli’ye gelirmiş. En sevdiği lokantaymış. Celal Bayar, Kraliçe II.Elizabeth,                              İspanya Kralı Juan Carlos ve Kraliçe Sofia,  Robert McNamara,  Robert De Niro,    Tony Curtis, Madaleine Albright ve Robert Redford gibi isimler de Pandeli’ye gelenler arasında imiş.....

                                                                                                                                                            ( Pandeli her gün 11.30 – 19.00 saatleri arasında açık. 

Akşamları ise ancak özel davetler, etkinlikler olursa kapılarını açacakmış...)